Gender doet ertoe! Maar hoe doe ik aan gender?

Gender is één van de oorzaken van huiselijk geweld en kindermishandeling (HGKM). Wil je effectief handelen in je aanpak van HGKM, dan richt je je dus ook op de relevante genderaspecten. In de praktijk is dit niet voor elke professional even gemakkelijk. In dit artikel beschrijft Hanna Harthoorn enkele concrete acties om gendersensitiviteit in de praktijk te bevorderen.

Gender is de maatschappelijke betekenis die we aan man- en vrouwzijn geven. Het is één van de oorzaken voor het ontstaan én voortduren van huiselijk geweld en kindermishandeling (HGKM). Wil je effectief handelen in je aanpak van HGKM, dan richt je je dus ook op gender. Dit betekent nadrukkelijk niet: een aanpak die is gericht op het ondersteunen van vrouwelijke slachtoffers en het veroordelen van mannelijke plegers en die voorbijgaat aan het systemische karakter van HGKM. Het betekent wel: inzetten op het herkennen, erkennen, aanpakken en wegnemen van oorzaken van HGKM die samenhangen met gender. Dit doe je door expliciet te kijken naar patronen van macht, controle en afhankelijkheden en door aandacht te besteden aan de relatie daarvan met conflict en geweld in HGKM. Een aanpak die rekening houdt met gender noemen we gendersensitief.

Wat levert het op?

Een gendersensitieve aanpak draagt bij aan veiligheid. Het helpt professionals te zien of patronen van macht, controle en afhankelijkheden onveilige situaties veroorzaken. Daarnaast helpt gendersensitiviteit om onderliggende problemen op tafel te krijgen voor het creëren van stabiele veiligheid. Dus: tijdens het handelen om de onveiligheid te stoppen zal gendersensitief kijken je ondersteunen om de dynamiek en de ernst van het geweld steeds duidelijker te zien. Een gebrek aan gendersensitiviteit leidt ertoe dat we signalen van soms zeer ernstige dreiging niet op waarde schatten met soms de dood tot gevolg.

Maar hoe dan?

De kern voor gendersensitief werken ligt in:

1. het kunnen herkennen van de rol die gender in een casus speelt,
2. de realisatie dat aandacht voor gender heel goed samengaat met aandacht voor het hele systeem van directbetrokkenen,
3. bewustwording dat eigen opvattingen van professionals gendersensitiviteit in de weg kunnen staan.

In de praktijk blijkt gendersensitief handelen niet voor elke professional even gemakkelijk. Vaak wordt de rol van gender in een casus niet herkend, soms lijkt het of een werkwijze of protocol geen ruimte laat voor gendersensitiviteit en worden we begrensd door onze eigen genderopvattingen (vooroordelen en verwachtingen). In alle gevallen geldt echter: als je het niet weet, zie je het ook niet. Professionals die werken binnen de aanpak van HGKM moeten daarom beschikken over kennis over de relatie tussen gender en HGKM om gendersensitief te kunnen werken; en dus: om de uit gender voortvloeiende onveilige situaties en risicofactoren te herkennen, op waarde te schatten en weg te nemen.

Enkele concrete suggesties om te doen:

• Sta zelf (en met collega’s) stil bij de begrippen gender, sekse en gendersensitiviteit. Wat betekenen deze begrippen concreet en wat is de relatie met HGKM? Verdiep je in de samenhang tussen gender en geweld. En lees bijvoorbeeld deze analyse.
• Agendeer gendersensitiviteit in je organisatie. Zet het thema niet alleen op de agenda van een teambespreking, maar denk ook aan een overleg met ketenpartners. Bespreek bijvoorbeeld welke informatie je nodig hebt om zicht te krijgen op de veiligheidssituatie vanuit het uitgangspunt gender. En welke informatie moet jij doorgeven aan ketenpartners zodat zij ook voldoende zicht hebben op hoe de problematiek samenhangt met gender en geweld?
• Onderzoek met elkaar hoe je meer oog kunt hebben voor gender en je eigen gendervooroordelen en -verwachtingen in casuïstiek. Maak hiervoor bijvoorbeeld gebruik van voorbeeldcasussen in de Handreiking casuïstiekbespreking, maar probeer het ook toe te passen op eigen casuïstiek.
• Bevraag je eigen genderopvattingen; hierin is er geen goed of fout, maar ga na wat je eigen perspectief op gender is en bedenk hoe dat je handelen als hulpverlener beïnvloedt. Kijk met deze bril eens naar je eigen opvattingen over het gedrag van mannen en vrouwen. Je eigen vooroordelen kunnen maken dat je vastloopt in een casus.
• Veranker gendersensitiviteit in de aanpak. Bespreek met elkaar waar huidige instrumenten, werkwijzen of protocollen onvoldoende gendersensitief van aard zijn. Zoek hierin passende momenten om gendersensitiviteit expliciet te maken. Denk bijvoorbeeld aan de systeemgerichte aanpak: een gendersensitieve aanpak gaat uitstekend samen met een systeemgerichte aanpak, omdat gender één van de factoren is die de relatiedynamiek in het (gezins-)systeem beïnvloeden. Lees hier waarom gendersensitief werken binnen een systeemgerichte aanpak vanzelfsprekend is.
• Benut bestaande instrumenten om in je aanpak goed rekening te houden met gender. In opdracht van het landelijke programma Geweld hoort nergens Thuis ontwikkelden wij daar verschillende tools voor. Deze zijn te vinden op de website van het landelijke programma.

Meer weten?

Neem contact op met Hanna.