“Leren, onderzoeken en veranderen gaan bij actieonderzoek hand in hand”

Actieonderzoek is voor actieonderzoeker Stefanie de Cuba bij uitstek een ‘creatief proces’, dat ruimte biedt om samen te ontdekken, te leren en aan te passen. “Zeker bij opgaves waarvoor geen eenduidige oplossingen bestaan of bij vragen zonder één goed antwoord, heeft actieonderzoek een grote meerwaarde.”

Hoe ga je ermee om als er iets in je leven niet volgens plan gaat? Wat geeft ons leven waarde? En: wat maakt ons menselijk? Het waren vragen die Stefanie altijd al enorm interessant vond. Vanuit die verwondering koos ze na de middelbare school voor een studie Humanistiek aan de Universiteit voor Humanistiek (UvH) in Utrecht, vertelt ze. “Het is een studie naar zinvol leven in een menswaardige samenleving. Om recht te doen aan de complexiteit van het onderwerp, vlieg je dat aan vanuit verschillende disciplines, zoals filosofie, psychologie, sociologie en geschiedenis. Juist die breedte vond ik erg interessant aan de opleiding. Ik merk dat er steeds meer maatschappelijke aandacht is voor mensbeelden achter beleid en voor mensgerichte en waardegedreven manieren van werken en organiseren. Daar heb ik in mijn studie veel over nagedacht en de nodige vaardigheden voor opgedaan.”

Ander perspectief

Tijdens een stage bij het Organisatieatelier hield Stefanie zich bezig met vraagstukken op het snijvlak van organisatie, kunst en filosofie. “Daar raakte ik gefascineerd door een ander perspectief op maakbaarheid. Het gangbare begrip van maakbaarheid gaat uit van beheersing: je hebt de situatie zelf in de hand. Bij het Organisatieatelier werd daar een ander perspectief tegenover geplaatst, namelijk dat van de kunst. Kunstenaars maken namelijk ook van alles. Maar dan gaat het juist niet over beheersen en controleren, maar over al doende uitproberen en openstaan voor het onverwachte. Het was ook de eerste keer dat ik in aanraking kwam met actieonderzoek. Actieonderzoek is een vorm van onderzoek waarbij het maken en doen centraal staan. Door acties uit te voeren en daar samen van te leren, ontwikkel je kennis die bruikbaar is bij de gewenste praktijkverandering.”

Na haar studie bleef Stefanie nog een tijdje als zzp’er verbonden aan het Organisatieatelier. Ook werkte ze namens de Universiteit voor Humanistiek als actieonderzoeker aan het project SamenZin, een tweejarig participatief actieonderzoek rondom samenwerkend leren over zingeving in de zorg. Daarna werkte ze als onderzoeker/trainer/adviseur bij ZINZIZ binnen het sociaal domein. Ook in deze laatste functie speelde actieonderzoek een grote rol.

Creatief proces

Actieonderzoek is voor Stefanie een creatief proces, vertelt ze. “Deze vorm van onderzoek heeft grote meerwaarde bij opgaves waarvoor geen eenduidige oplossingen bestaan, of bij vragen zonder één goed antwoord. Het gaat dan bijvoorbeeld om situaties waarbij je weet dat het ‘anders moet’, maar waarbij je samen nog moet ontdekken hoe dat in zijn werk gaat. Denk bijvoorbeeld aan de wens om kinderen en gezinnen te beschermen op een meer mensgerichte en integrale wijze. Of aan het aanpakken van het lerarentekort, of dakloosheid. Dit soort opgaves vraagt om een creatief proces waarin ruimte is om samen te ontdekken, te leren en aan te passen. Als actieonderzoeker ben je zelf creatief, maar daag je anderen ook uit tot creativiteit.”

Gelijkwaardigheid

Dat ze uiteindelijk bij Regioplan terechtkwam als actieonderzoeker mag dan ook geen verrassing heten, vertelt ze. “De onderliggende principes van actieonderzoek sluiten heel erg aan bij mijn eigen persoonlijke en professionele waarden. Eén van die waarden is gelijkwaardigheid; het idee dat iedereen een bepaalde expertise, een bepaalde bron van kennis heeft die ertoe doet. En dat is precies wat je in actieonderzoek probeert te doen: die verschillende kennisbronnen met elkaar in gesprek brengen, zodat ze elkaar aan kunnen vullen en bevragen.”

Vaardigheden ontwikkelen

Haar huidige rol bij Regioplan als actieonderzoeker biedt een mooie kans om haar vaardigheden op het gebied van actieonderzoek verder te ontwikkelen, vertelt ze. “Tot nu toe heb ik me onder meer bezig gehouden met het begeleiden van leerprocessen over hoe je beter kunt samenwerken rondom gezinnen met complexe hulpvragen. Zeker wanneer een gezin meerdere problemen tegelijk heeft, zijn er vaak veel verschillende professionals en instanties bij betrokken. Het is interessant om de reflectie op gang te brengen over wat er allemaal onder water speelt op de momenten dat de samenwerking niet naar wens verliep.”

“Een ander onderzoek richt zich op intensieve casusregie in de regio Rotterdam-Rijnmond. Daarbij gaat het om de ontwikkeling en implementatie van een veelbelovende methode voor het werken met complexe casussen op het gebied van huiselijk geweld en kindermishandeling. In dat proces ontwikkelen we kennis over wat wel en niet werkt. Oftewel: een veranderproces waarin onderzoeken en ontwikkelen samenkomen. Erg interessant!”

Levensvragen

In haar vrije tijd houdt Stefanie zich onder meer bezig met het uitbreiden van haar platencollectie en met het bezoeken van voorstellingen en concerten. Maar ook buiten het werk sijpelen haar professionele interesses soms door, vertelt ze. “In het appartementencomplex waar ik nu woon konden bewoners – in het kader van een gemeentelijke pilot – een woning krijgen, op voorwaarde dat ze zich inzetten voor de wijk. Vanuit mijn achtergrond heb ik er toen voor gekozen om groepsgesprekken met buren op te zetten over levensvragen. Erg leuk om ook op deze manier bezig te zijn met vragen die geen eenduidige antwoorden hebben, maar wel waardevol zijn om samen te onderzoeken.”