Mensenhandel zichtbaar maken: leren van onderzoek in Ede en Utrecht

Mensenhandel komt overal ter wereld voor, ook in Nederland. Regioplan bracht in kaart hoe de gemeentes Ede en Utrecht mensenhandel aanpakken. Dat onderzoek leverde belangrijke inzichten op waarmee andere gemeenten hun voordeel kunnen doen.

Seksuele uitbuiting, arbeidsuitbuiting en criminele uitbuiting: mensenhandel komt overal ter wereld voor, ook in Nederland. De Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen schat dat er Nederland tussen de 5.000 en 7.500 mensen jaarlijks slachtoffer worden van mensenhandel.

Onderzoek in Ede en Utrecht

Lokale overheden staan momenteel voor de taak om te komen tot een lokale aanpak van mensenhandel. Vaak hebben ze echter beperkt zicht op de aard en de omvang van mensenhandel in hun gemeente.

In opdracht van CoMensha (Coördinatiecentrum tegen Mensenhandel), de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en de gemeenten Ede en Utrecht, onderzochten wij daarom hoe deze twee gemeenten mensenhandel lokaal in beeld brengen. Wat is de aard en de omvang van mensenhandel in Ede en Utrecht? Wat is de meest effectieve wijze om dit in kaart te brengen en te blijven monitoren? En: hoe kan deze kennis bijdragen aan de bestuurlijke en beleidsmatige ontwikkelingen in het veld?

Grote diversiteit

Net als op landelijk niveau, troffen we in de onderzochte gemeenten diverse vormen van mensenhandel aan. In beide gemeenten komen seksuele uitbuiting, criminele uitbuiting en arbeidsuitbuiting. Binnen deze vormen zijn weer verschillende risicoprofielen te onderscheiden; de kenmerken van slachtoffers zijn divers. Dat vraagt om een gedifferentieerde aanpak.

Aanbevelingen

Op basis van de knelpunten en succesfactoren die we in Ede en Utrecht tegenkwamen, kwamen we tot de volgende aanbevelingen voor andere gemeenten die met de aanpak van mensenhandel aan de slag willen.

Creëer inzicht
Om te komen tot een gerichte aanpak van mensenhandel, is het om te beginnen cruciaal dat gemeenten goed zicht hebben op de omvang en aard van het fenomeen; investeren in inzicht en in een goede probleemanalyse van de lokale situatie loont. Meer dan leunen op bestaande registraties (die vaak ontoereikend zijn), zouden gemeenten in gesprek kunnen en moeten gaan met groepen inwoners waarvan zij vermoeden dat ze een verhoogd risico op slachtofferschap hebben. Dit zijn bijvoorbeeld arbeidsmigranten, sekswerkers, jongeren in wijken met een lagere sociaaleconomische status of jongeren met een licht verstandelijke beperking.

Investeer in signalering en bewustwording
Ons onderzoek laat verder zien dat aanwezigheid van de gemeente en ketenpartners op plekken waar slachtoffers gevonden kunnen worden, de signalering ten goede komt. Daarnaast laat ons onderzoek ook zien dat professionals vooral letten op signalen van slachtoffers, en dat er winst valt te behalen door hun aandacht ook te richten op mogelijke daders en facilitators.

Uit ons onderzoek komen de volgende vijf randvoorwaarden voor effectieve informatieverzameling en -uitwisseling naar voren:
1. effectieve signalering;
2. eenduidige en toegankelijke registratie;
3. mogelijkheid tot informatiedeling;
4. duidelijke werkafspraken over informatieverzameling en -deling;
5. doorverwijzingsstructuur en een centraal aanspreek- of meldpunt.

Bied snel perspectief
Hoewel zicht op slachtoffers een voorwaarde is voor het kunnen aanpakken van mensenhandel, is alleen investeren in signaleren niet voldoende. Het succes van de aanpak hangt namelijk ook af van de mate waarin gemeenten erin slagen om op signalen te reageren en daadwerkelijk actie te ondernemen. Als ze daar niet in slagen, kan dat ertoe leiden dat slachtoffers het vertrouwen in hulpverlening verliezen en zich opnieuw aangetrokken voelen tot de omgeving waar ze eigenlijk afscheid van willen nemen. Ook kan het ertoe leiden dat slachtoffers buiten beeld raken.

Besteed in de gehele organisatie aandacht aan mensenhandel
Naast meer aandacht voor signalering en het opvolgen van signalen, moet op elk niveau van de organisatie voldoende aandacht zijn voor mensenhandel. Steeds vaker spelen ketenregisseurs, aandachtsfunctionarissen en zorgcoördinatoren een belangrijke rol in het aanjagen van de ontwikkeling in gemeenten. Ook gemeenteraden spelen een belangrijke rol bij het op de agenda zetten van mensenhandel en het meegeven van kaders.

Blijf leren
Juist in het geval van complexe, veranderlijke en ongestructureerde vraagstukken als mensenhandel, waarbij het lastig zal blijven om via onderzoek een compleet en volledig beeld van de omvang en de aard te krijgen, is het cruciaal om gezamenlijk te leren door te doen en om goede voorbeelden uit te wisselen. We bevelen daarom aan om de landelijke ontwikkeling van de mensenhandel te (blijven) beschouwen als een lerende praktijk. Partijen als CoMensha, de VNG en het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid (CCV) kunnen een belangrijke rol spelen in het ondersteunen, begeleiden en faciliteren van die lerende praktijk.

Meer weten?

• Een uitgebreide beschrijving van de bevindingen uit Ede en Utrecht en onze aanbevelingen voor andere gemeenten is terug te vinden in het eindrapport.
• Of neem voor meer informatie contact op met projectleider Yannick Bleeker.