Participatie, integratie en inburgering: hoe doeltreffend en doelmatig was het overheidsbeleid?

In hoeverre was het beleid van de rijksoverheid op het thema ‘Integratie en maatschappelijke samenhang’ doeltreffend en doelmatig? Dat was de centrale vraag in een synthesestudie die we uitvoerden in opdracht van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Inmiddels is het eindrapport gepubliceerd en kwam het kabinet met een officiële reactie op het rapport.

In dit onderzoek namen we verschillende onderdelen van het beleid gericht op integratie en maatschappelijke samenhang onder de loep. In de eerste plaats ging het daarbij om het participatiebeleid als onderdeel van het integratiebeleid, met als doel het beter toerusten van mensen om een actieve bijdrage aan de maatschappij te kunnen leveren. In de tweede plaats keken we naar het beleid gericht op samenleven en een weerbare, inclusieve samenleving, waar iedereen ongeacht achtergrond dezelfde kansen krijgt. Ten derde onderzochten we het inburgeringsbeleid, waarbij de specifieke focus lag op het nieuwe inburgeringsbeleid onder de Wet inburgering 2021. Daarbij hebben we het ingezette beleid in de periode 2014-2021 onder de loep genomen.

Goede onderbouwing

De synthesestudie concludeert dat in de periode 2014-2021 sterk is ingezet op evidence-based beleidsontwikkeling en dat de kennis is toegenomen over welke beleidsinstrumenten wel en niet werken. Daarbij stellen we vast dat het beleid daadwerkelijk van deze inzichten gebruik maakt: het beleid is over het algemeen ingericht op basis van een goede theoretische en empirische onderbouwing en maakt gebruik van de bewezen werkzame mechanismen. In die zin is het beleid volgens ons doeltreffend.

Wet Inburgering 2021: doeltreffend instrument

Die conclusie gaat zeker ook op voor het nieuwe inburgeringsstelsel, dat het belangrijkste instrument vormt om de integratie en participatie van nieuwkomers in Nederland op gang te helpen. Er is volgens ons ‘brede bewijslast’ dat er bij de Wet Inburgering 2021 sprake is van een doeltreffend instrument. Ook met betrekking tot andere beleidsonderdelen luidt onze conclusie dat het beleid doeltreffend is en bijdraagt aan het dichterbij brengen van de beleidsdoelen.

Kanttekeningen

Tegelijkertijd plaatsen we ook kanttekeningen bij de omvang en intensiteit van de beleidsinzet. Zo concluderen we dat het programma VIA (voorheen Verdere Integratie op de Arbeidsmarkt,
sinds 2022 Voor een Inclusieve Arbeidsmarkt) te beperkt van omvang is, net als het beleid gericht op samenleven en een weerbare samenleving. Door de relatief geringe beschikbare capaciteit en middelen, is het beleid te kleinschalig om grote veranderingen in de samenleving te kunnen sorteren. Verder is het nieuwe inburgeringsstelsel weliswaar doeltreffend ingericht, maar spelen er ook problemen in de uitvoering die mogelijk afbreuk kunnen doen aan de doeltreffendheid en doelmatigheid van het gevoerde beleid.

Verder stellen we rondom het beleidsonderdeel samenleven en weerbare samenleving vast, dat tijdens de evaluatieperiode de beleidsdoelen op hoog abstractieniveau waren geformuleerd. Die hoge mate van abstractie en het ontbreken van concrete (tussen)doelen, maakte het lastig om een vertaalslag te maken van doelstellingen naar meetbare indicatoren en daarmee naar de vaststelling van doelbereik.

‘Bruikbare input’

In haar reactie schrijft minister Van Gennip (SZW) dat onze inzichten ‘bruikbare input vormen bij de voortdurende gedachtenvorming over de bijstelling van het beleid […].’ Voor een deel heeft het ministerie van SZW al activiteiten ter hand genomen die aansluiten op de inzichten van de studie; bij een ander deel van de inzichten die de studie oplevert is het volgens de minister aan een nieuw
kabinet om hier beslissingen over te nemen.

Wetenschappelijk verantwoord

Ten slotte: bij een ‘Periodieke Rapportage’ als deze is het gebruikelijk dat een onafhankelijk expert een beredeneerd oordeel geeft over de kwaliteit van het onderzoek. In dit geval concludeert prof. dr. Han Entzinger (emeritus hoogleraar Integratie- en migratiestudies aan de Erasmusuniversiteit van Rotterdam) dat ‘Regioplan de synthesestudie op een wetenschappelijk verantwoorde wijze heeft onderbouwd en in methodologisch opzicht correct heeft uitgevoerd’.

Meer weten?

Download dan ons eindrapport. Voor specifieke vragen kun je contact opnemen met Miranda Witvliet.